Zwarte lente

​

Uit:‘Een dwaze dag in Rotterdam’, Piccolo, Rotterdam, 1977. ‘Zwarte lente’ werd eerder, in 1976, als vlugschrift verspreid door het Bureau Voorlichting van de Gemeente Rotterdam.

​

1

​

Een onbewolkte hemel. Wat wind uit west.
De prikkel van de lente, die dinsdag veertien mei.

​

Ondanks de druk van buitenaf geen zand
nog in de motor van weerbarstig Rotterdam:
velen met flegma aan het werk, and’ren thuis
bij radio, weer and’ren dwalend door de stad,
wadend door geruchten. Waakzaam voor een sluwe dreiging slopen soldaten door de straten - verraders sliepen niet.

De stad - verscheurd in tweeën, de oorlog
in zijn vijfde dag - kreunde van verse wonden:
het deel ten zuiden van de Maas, het vliegveld
en het Noordereiland werden beheerst door vreemde meesters. Hun stemmen, rauw, onmelodieus, weergalmden door de ruimten, hun laarzen lieten sporen na van bloed’rige tafrelen.

​

Mensen doodden mensen. Uit willekeur, doch
op bevel. De Maas was frontlijn, vreemden lagen op de brug en op de ka daarachter. Maar zee- en landsoldaten temden vijanden met vuur vanaf het Witte Huis, het hoogste punt ter plaatse.

(Mortiervuur van de indringers deed al
beschamend werk: stijlvolle huizen van weleer
kleurden de Boompjes rood. En reuzenvogels
pletten and’re panden aan Wijnhaven en Blaak.)

Toekomst werd aangerand door nevel: men zou
door droeve dalen gaan om weer het licht te zien.

​

2

​

Drama laat enkel waar het schikt vooraf
zijn tanden zien. Niet immer nadert noodlot
op onbeheerste voeten. Vaak daalt het onheil
onverhoeds vanuit een fraaie hemel. Alleen
sensib’len snuiven soms het onraad eerder op:
een kwellend zoemen in het ginds, een trieste
bries rondom het huis, een geur die ànders is.

Die lentemiddag twaalfuur-tien kwam het verraad
los van de grond. Op jacht naar voedsel voor
de dood, die altijd honger kent. Negentig
vogels in de lucht, niet één daarvan meer
in de hand. Want zij die opstegen van Quackerbrück, van Delmenhorst en Hoya zouden niet tijdig keren. Als op een feestelijke vlucht klonk hun gezang in ‘t blauwe zwerk, opwinding klevend aan hun vleugels. En alle hadden rouw aan boord, op maat om af te werpen.

​

3

Veel mensen die hun stad beminden, woeien eens aan van overal. Vaak balden zij in jonge jaren in Friesland of in Groningen, speelden in Brabant krijgertje, sprongen in Limburg door een touw. En and’ren stoeiden in het hooi op eilanden onder de Maas. Hun drift naar werk of lust tot liefde dreef hen in massa naar de stad. En wie van haar had leren proeven, ging zelden meer terug naar toen. In Rotterdam viel méér te doen: haven en handel bood hen brood, de stad een ruw soort vriend’lijkheid. Er was iets hechts dat hen omsloot.

Welke vezels bonden mensen aan het vóóroorlogs Rotterdam? Was het de Hoogstraat, winkelstraat, waar men zich wringend voortbewoog? Het volkstoneel in Tivoli? Terrassen op de Coolsingel? De tingeltangels in het Hang? De lichtjes van Schiedamsedijk met hot jazz, swing en ‘t losse leven? Of was dat alles om het even? Ging het juist om àlle beelden en daarin dikwijls het contrast? Zowel Erasmus op zijn sokkel - in rust verzonken in zijn boek - die telkenmale klokslag twaalf een bladzij om zou slaan als het flaneren op de Blaak? Niet minder de sacrale stilte van de Sint Laurenskerk als het gewoel van schepen die af en aan de Maas bevoeren? De panden van patriciërs aan de bejaarde havens, maar evenzeer het lef-marcheren van onze zeesoldaten, met pijpers en met trommelslagers?

​

In aantal welhaast tachtigduizend verbleven mensen dicht opeen. De driehoek van het oude hart weergaf het beeld dat eens verdween: een web van straten, pleinen, stegen, doorkruist door enk’le waterwegen. En telkens hier in ‘t nauw gebracht, ging zonlicht vaak ontmoedigd af. In deze klonterige buurten van arbeiders en winkeliers, van kostbazen en kasteleins, van hoteliers en fabrikanten, van werkers met hun hoofd of handen, kleefden in vreugde en in vrees in die aan geld berooide dagen stakkers en gelukzaligen aan dat éne plekje grond, dat hen - trots wrijvingen of vetes - als door ‘n weefgetouw verbond.

​

4

​

Ten noordoosten van de stad, rond woningen en
boerderijen, vernamen mensen een gebrom dat allengs dreunen werd. En in de onbesmette lucht ontwaarden zij een wijde vlucht van reuzenvogels - in twee wraakzuchtige formaties - belust op Rotterdam, waar binnen enige minuten de misdaad aanvang nam.

​

5

​

Tragedie gaf om één uur stipt de rolverdeling aan Op daken in de havenstad schreiden luid sirenes. Ditmaal echter schreeuwden zij signalen zonder pauze uit. Velen dolven naar een schuilplaats, elders of in eigen huis. Maar anderen bruuskeerden de opdringerige klanken - gestage onrust had tot slot hen stoïcijns gemaakt.

​

Een huisvrouw op een binnenplaats - de Bernardinastraat - haalde haar wasgoed van de lijn. Het werd aldaar de laatste keer. Een leraar op de Hoogstraat gaf een handdruk aan een vriend, die hij nooit wéér zou zien. De Torenstraat zag dienstmeisjes in blinde angst de kerk ingaan, waarin de kluis hun tombe werd. De kind’ren van Sint Lucia - ‘t Gesticht aan Linker Rotteka - kropen als mollen in de grond.  Meer dan zeventig in tal zochten zij toevlucht in de school. De kelder schonk hen veiligheid. Maar tachtig mensen in een kroeg - een zijstraat van de Goudsesingel - namen lacherig een dronk. (Het zou zo’n vaart niet lopen.)

​

Zó deden duizenden in nood wat zij beschutting achtten - en sommigen wat zij niet laten konden: de eerste of de laatste dingen, in de smeltkroes van hun leven op die barse dag in mei.

​

6

​

Wanneer precies werd ‘t zoemen brommen, werd brommen brullen, gebrul gedreun? De klok wees tien voor half-twee: plots sloeg de flegma om in angst die stak met duizend naalden: er klonk een donderende slag. En nòg een - en andermaal. En toen een monsterlijk lawaai, een vloedgolf van explosies, startend in midden Kralingen, de oostelijke flank, maar toornig aanstormend en brakend over heel de binnenstad. De hand van een gigant sloeg moordend toe op mens en dier: van Maasstation tot Willemsplein, van Zalmhaven tot Binnenweg, van Mauritsweg tot dierentuin, En van het Delftse Poort Station tot aan de Goudserijweg. Welhaast honderd ton aan bommen kwam als giftig vuil omlaag, geloosd op woningen en winkels, kerken, kroegen en kantoren, fabrieken en garages, werkplaatsen en kosthuizen, eethuizen en bioscopen, musea en theaters, ziekenhuizen en hotels. In tien verkrachtende minuten werd hier waanzinnig platsgewalst wat tal van mensen lang daarvóór met hoofd en hart had opgebouwd.

​

Muren beefden, zolderingen bogen door. Panden scheurden, braken open, stortten als kaartenhuizen in. Trappen zweefden in de lucht tussen niets en nergens. Dwars door de orgie van geweld klonk kreunen, gillen en gejammer, en het geloei van vlammen. In straten, kelders, onder trappen schonken mannen, vrouwen, kind’ren hun adem aan de eeuwigheid - bedekt door puin, gesmoord door rook, verzengd door vuur ofwel verdronken in het water dat in de kelders stroomde. Ook waren er die struikelden en nimmer meer herrezen. De toekomst van hen allen werd hier verleden tijd. Verminkt, geschramd of door een wonder ongeschonden zouden and’ren jaren later blijven vluchten in hun geest. Vlammen achtervolgden hen boosaardig door het labyrint van straten, waar ook het neerkwakkende puin vaak niet te weren was.

​

7

​

De binnenstad werd snel een oven. In vlam stond ook de Laurenstoren, drieënzestig meter hoog. De Plas in Kralingen weerspiegelde het sterven van de stad.

Mensen doken op als geesten uit wolken stof en kalk. Enk’len renden weg als fakkels voor zij ter aarde zonken. And’ren smeten spullen uit hun zind’rend huis op straat of zand op bomscherven die gloeiden. Panisch groeven sommigen met blote handen in het puin naar ieder wie hun lief was.

​

Langs lijken op de Coolsingel, haastig met lakens overdekt, trok de langgerekte stoet van kind’ren van Sint Lucia huilend naar een school in west, op weg naar verse veiligheid. Vanuit de zalen en het zusterhuis van het geschonden ziekenhuis wierp men matrassen naar omlaag, werden patiënten rap verplaatst naar tuinen en gewelven.

​

Bomen ontloverden, schroeiden, stierven. Herten uit de dierentuin ijlden door het vuur en puin over de Coolsingel. Rondom het Delftse Poort Station draafden verdwaasd de bisons. En elders zwierven zebra’s rond en vele and’re dieren.

​

Uit bergen gruis blies stoom omhoog, roestige stank dreef door de straten. Roet en as vlogen op, landden kilometers verder met hun boodschap van verderf. En toen begon de uittocht van ontelbare ontredderden: slingers mensen golfden driftig naar de randen van de stad, weg van beelden van verschrikking, weg van wat hun liefde had.

​

8

​

Misschien lopen er draden door de langgestolde lagen van eeuwen treurnis. Misschien vond alles eerder plaats met steeds dezèlfde mensen.

Misschien werd Troje Rome, Carthago Rotterdam. En andersom. En onderling verwisseld. Want tijd is vliedend en statisch tegelijk.

​

Zo vond op die lentedag in de driehoek van het hart een and’re driehoek zich terug: die van droom, doem en droefenis, symbool van àlle tijden.

​

9

​

Zwarte rook verdichtte zich, trok zich wervelend omhoog en hield de zon een blinddoek voor.

Boven de vlammen werd het duister: in de middag werd het nacht.

​

Drie mannen liepen op de brug naar de verschanste vijand: een kolonel, een kapitein en een sergeant-majoor. De laatste droeg de witte vlag. Er was geen hoop meer, geen illusie, geen sprankje licht dat uitzicht bood. De kolonel - de commandant - kon zijn gevoel niet knev’len. Meer mens dan militair die dag verloor hij zich in snikken bij ‘t beeld van wat hij achterliet: de stad die hij had liefgehad en nu rampzalig onderging.Hij werd doordrenkt met bitterheid toen hij zijn laatste schreden deed naar de verblijfplaats der demonen.

​